Ο Επίκουρος

 (από βικιπαίδεια)

Ο Επίκουρος του Νεοκλέους ο Γαργήττιος (Σάμος, 341 π.Χ. – Αθήνα, 270 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος. Ίδρυσε δική του φιλοσοφική σχολή, τον Κήπο του Επίκουρου, η οποία θεωρείται από τις πιο γνωστές σχολές της ελληνικής φιλοσοφίας.

Ήταν Αθηναίος πολίτης, γιος του Νεοκλή και της Χαιρεστράτης.

Ο πατέρας του, Αθηναίος πολίτης από τον δήμο Γαργηττού με καταγωγή από το παλιό επιφανές Αθηναϊκό γένος των Φιλαϊδών, συμμετείχε στον αποικισμό της Σάμου, όπου ο Επίκουρος ανατράφηκε. 

 . Σε ηλικία 18 ετών μετέβη στην Αθήνα για την στρατιωτική και πολιτική του θητεία μαζί με τον κωμικό Μένανδρο.

Για τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια της ζωής του δεν έχουν διασωθεί αρκετές πληροφορίες. Αργότερα, δημιούργησε τον δικό του Φιλοσοφικό Κύκλο στη Μυτιλήνη και μετά στη Λάμψακο. 

Επέστρεψε στην Αθήνα το 307/6 π.Χ. σε ηλικία 34 ετών και αγόρασε μια έκταση στην Αθήνα ανάμεσα στο Δίπυλον και την Ακαδημία, όπου στέγασε τη φιλοσοφική του σχολή - τον Κήπο του Επίκουρου. Δίδαξε για 35 χρόνια ακολουθώντας ήσυχη και λιτή ζωή. Περιστοιχιζόταν από άνδρες, γυναίκες, εταίρες και δούλους, που μετείχαν ισάξια στον επικούρειο Κήπο. Ο Επίκουρος πέθανε το 270 π.Χ., σε ηλικία 71 χρόνων.

Η Επικούρεια Φιλοσοφία

Κατά την Ελληνιστική εποχή, την περίοδο δηλαδή που αρχίζει με τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.) και τελειώνει συμβατικά με τη ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ., κυρίαρχη θέση στην αρχαία φιλοσοφία κατέχουν οι σχολές των Στωικών και των Επικούρειων, παράλληλα βέβαια με εκείνες των Πλατωνικών, Αριστοτελικών, Σκεπτικιστών, Κυνικών κ.ά.

Η φιλοσοφία του Επίκουρου συγκροτείται στο σχήμα Κανονικό - Φυσικό - Ηθικό.

Το Κανονικό ορίζεται ως η μέθοδος που οδηγεί στην αντίληψη και εξήγηση του περιβάλλοντος κόσμου και του ίδιου του ανθρώπου. Στηρίζεται στις αισθήσεις, στις προλήψεις, στα πάθη (την ηδονή και τον πόνο) και τις φανταστικές επιβολές της διάνοιας. Αυτά αποτελούν για τους επικούρειους τα μοναδικά και αξιόπιστα κριτήρια της Αλήθειας.

Με τα κριτήρια της Αλήθειας ο άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί και να εξηγήσει με τον λογισμό τα περί της Φύσεως πράγματα. Με τον Κανόνα ο Επίκουρος ανέπτυξε το Φυσικό μέρος της φιλοσοφίας του. Εξήγησε, λοιπόν, τη λειτουργία και τα αίτια της ύλης, των φυσικών φαινομένων, της γης, του ουρανού, των αστέρων, αλλά και του χώρου, του χρόνου, και βέβαια των όντων.

Ο Επίκουρος και η θεωρία του στρέφονται σε έναν ηθικολογικό χαρακτήρα της φιλοσοφίας.
Στόχος του ήταν η αναζήτηση των αιτιών της ανθρώπινης δυστυχίας και των εσφαλμένων δοξασιών που την προκαλούν, όπως για παράδειγμα η δεισιδαιμονία, ώστε να υπάρξει η αντιπρόταση για την προοπτική μιας ευχάριστης ζωής (ΖΗΝ ΗΔΕΩΣ), που για την επίτευξή της ο Επίκουρος προσέφερε ξεκάθαρες φιλοσοφικές συμβουλές.

Το ζην ηδέως επιτυγχάνεται με την απουσία του πόνου και φόβου και με τη βίωση μιας ζωής αυτάρκους, περιβαλλόμενης από φίλους.

Ο Επίκουρος δίδαξε ότι η ηδονή (ή αλλιώς ευχαρίστηση) και ο πόνος είναι το μέτρο για το τι πρέπει να προτιμούμε και τι να αποφεύγουμε.
Μια ηδονή, για τον Επίκουρο, είναι ηθικώς θεμιτή και πρέπει να την επιδιώκουμε, εφόσον αποτελεί μέσο διασφάλισης της κορυφαίας ηδονικής κατάστασης, που δεν είναι άλλη από την ψυχική μας ηρεμία.

Ακόμα και ο πόνος, εάν ορισμένες φορές μας βοηθάει στην κατάκτηση της ψυχικής μας ηρεμίας, αποκτά θετική σημασία.

 Στο πλαίσιο της μετριοπαθούς μορφής του ηδονισμού, το κριτήριο επιλογής μεταξύ των ηδονών δεν είναι πλέον ποσοτικό, δηλαδή η έντασή τους, αλλά ποιοτικό.

Ο Επίκουρος διακρίνει τις καταστηματικές από τις κατά κίνησιν ηδονές, θεωρώντας τις πρώτες ανώτερες από τις δεύτερες. Οι κατά κίνησιν ηδονές είναι δυναμικές ηδονές, με την έννοια ότι, όταν καρποφορούν, κάποιος εκπληρώνει μια επιθυμία του που όσο δεν την ικανοποιούσε ένιωθε δυσφορία.

 Η ικανοποίηση της πείνας, λοιπόν, κατά το χρονικό διάστημα που συντελείται, είναι μια κατά κίνησιν ηδονή. Η κατάσταση της ηρεμίας που ακολουθεί όταν ο άνθρωπος πλέον έχει χορτάσει, κατά τον Επίκουρο, είναι μια καταστηματική μορφή ηδονής.
Αν όμως παρασυρθεί, φάει κατά τρόπο ανεξέλεγκτο και βαρυστομαχιάσει, θα έχει εκπληρώσει μια κατά κίνησιν ηδονή του, αλλά μη έχοντας αποκτήσει την καταστηματική ηδονή της ηρεμίας και της γαλήνης θα είναι δυστυχισμένος.

Βασικές αρχές της διδασκαλίας του είναι οι εξής:

- με τον θάνατο έρχεται το τέλος όχι μόνο του σώματος, αλλά και της ψυχής

- το σύμπαν είναι άπειρο και αιώνιο

- τα γενόμενα στον κόσμο συμβαίνουν τελικά με βάση τις κινήσεις και τις αλληλεπιδράσεις των ατόμων που διακινούνται στον κενό χώρο....

Η ακεραιότητα του Επίκουρου

Ο βιογράφος του Επίκουρου, Διογένης Λαέρτιος, για να αποδείξει την ακεραιότητα και την αρετή του παραθέτει τις εξής αποδείξεις 

Ότι η πατρίδα του αναγνώρισε τις ευεργεσίες του και τον τίμησε με χάλκινες εικόνες.

Το πλήθος των μαθητών του ήταν τεράστιο κι όσοι έρχονταν σε αυτόν έμεναν γοητευμένοι και δεν τον πρόδιδαν ποτέ, εκτός μόνο από τον Μητρόδωρο τον Στρατονίκη, ο οποίος τάχα δεν άντεξε την υπεροχή του Επίκουρου και μεταπήδησε στη σχολή του Καρνεάδη.[11]

Η ίδια η ηθική διδασκαλία του Επίκουρου αντιμάχεται τις κατηγορίες των αντιπάλων, καθώς και η διαθήκη του, την οποία ο Διογένης Λαέρτιος παραθέτει ολόκληρη. Απ' αυτή φαίνεται η ευσέβεια του Επίκουρου προς τους θεούς, η ευγνωμοσύνη προς τους γονείς του, οι ευεργεσίες προς τους αδελφούς του, η φιλανθρωπία του προς τους φίλους και τα παιδιά τους, καθώς και η ημερότητά του προς τους δούλους του, από τους οποίους έναν, τον Μυ(D/R), με τον οποίον φιλοσοφούσαν μαζί, τον απελευθέρωσε.